प्रश्न

मागच्या खंडापेक्षाही लहान, पुस्तकातला सगळ्यात लहान असा हा खंड. कविताही सोप्या आहेत. खरे म्हणजे कठिण आहेत. काही प्रश्न उभे केले आहेत. काहींना उत्तरे दिली आहेत. काहींना उत्तरे सुचवली आहेत. काही प्रश्नातच उत्तरे सामावली आहेत. काही उत्तरात प्रश्न दडले आहेत. काही कविता काय प्रश्न विचारीत आहेत हाच प्रश्न आहे. कुठे कुठे गुंता झालेला आहे. कुठे कुठे गुंता केलेला आहे.

एकंदरीत कठिण आहे!

_____________________

गुंता

तडफड तडफड तडफड तडफड

शेपूट करीत होते

काही वेळापूर्वी ते

पालीचे शेपूट होते

तगमग तगमग तगमग तगमग

उड्या मारत होते

डोळे कान तोंड नसून

प्राण त्यात होते

सरसर सरसर सरसर सरसर

पाल चढत होती

शेपूट नसले तरी सुद्धा

जिवंत प्राणी होती

उडता पडता पडता उडता

शेपूट दमले होते

उड्या मारून मारून आता

ते थकले होते

अस कां? तस कां? तस कां? अस कां?

छगनला प्रश्न होते

एका पालीत पूर्वी काय

दोन प्राण होते?

असतील, नसतील, नसतील, असतील

डोके शिणले होते

की पालीने प्राणाचे दोन

तुकडे केले होते?

पालीची ती शेपटी, की शेपटीची ती पाल

कोण कुणाचे होते?

दोघे एक होते तेंव्हा

प्राण कुणाचे होते?

आजउद्या, आजउद्या, आजउद्या, आजउद्या

दिवस पुढे गेले

पालीला मग शेपूट आले

जुन्याचे काय झाले?

आई ग, आई ग, आई ग, आई ग

प्रश्न एक मला ग

शेपटाला पाल आली असेल का

सांग ना ग, आई ग

छगन गगन बघ, छगन गगन बघ

प्रश्न विचारू नको

शेपटासारखा मागे लागून

मला सतावू नको

मी आईचे शेपूट? आणि

ती शेपटाची आई?

पाल शेपूट, शेपूट पाल

गुंता सुटत नाही

_____________________

ओढ

समुद्राच्या तळाशी तो

मोहरी एवढा छोटा होता

अगदी दबून गेला होता

अस्तित्त्वाने नगण्य होता

तरीपण तो धाडसी होता

वर यायला बघत होता

वेग कमी होता, पण

वर खचित येत होता

वर खचित येत होता

सभोवार बघत होता

आकाराने मोठे मोती

आश्चर्याने निरखत होता

ते मात्र स्थिर होते

कष्ट काही करत नव्हते

रत्नाकराच्या तळाशी

आळशी ढोण पडले होते

हा मात्र हळू हळू

वर वर येत होता

वर वर येत होता

मोठा मोठा होत होता

भार सुद्धा त्याच्यावरचा

कमी कमी होत होता

वेग सुद्धा आता त्याचा

कण कण वाढत होता

भोवताली मासे होते

त्यांना तो दिसत होता

दिशाहीन त्यांची गती

सैरावैरा पोहत होते

याचे मात्र लक्ष स्थिर

फक्त वर बघत होता

फक्त वर बघत होता

प्रकाश त्याला दिसत होता

चहूकडे पाणी होते

तो त्यात वेगळा होता

वेग सतत वाढत होता

तो मोठा होत होता

त्याच्यावरचा भार सुद्धा

आता कमी होत होता

वर त्याला यायचे होते

थांबणे आता शक्य नव्हते

गती प्रगतीवर आता

त्याचा सुद्धा अंकुश नव्हता

त्याचा सुद्धा अंकुश नव्हता

आकार आता मोठा होता

उजेडाच्या दिशेने तो

वेगाने वर जात होता

मोठ्या मोठ्या जहाजांचे

तळ त्याला दिसत होते

समुद्राचे खारे पाणी

ओढत होते, सोडत होते

याच्या प्रवासाला ते

अडथळा करीत होते

त्यांच्या कचाट्यातून हा

कसाबसा सुटत होता

प्रकाशाला शोधत शोधत

वर वर येत होता

वर वर येत होता

मोठा आता झाला होता

समुद्राच्या लाटा आता

त्याला ठेचू पाहत होत्या

उजेड आता दिसत होता

लाटेवर तो उभा होता

आकाशाचा रंग आता

निळा त्याला दिसत होता

आता ओढ आकाशाची

पहाट आता त्या ध्येयाची

एक दीर्घ श्वास घेऊन

बुडबुडा मग फुटला होता

_____________________

डाॅक्टर

पृथ्वी आता थकली, आता धाप लागते तिला

डाॅक्टरकडे गेली, त्यांनी औषध दिले तिला

एक सूर्यप्रदक्षिणा झाली की घ््यायची एक गोळी

शंभर गोळ्यांचा एक कोर्स दिला तिला

शंभर वर्षात झटपट आराम पडेल वाटले तिला

चंद्रासारख्या शंभर गोळ्या, मौज वाटली तिला

झाला तर फायदाच होईल, अपा़य नाही मला

या विचारे खूश झाली, चिंता नाही तिला

शंभर वर्षात खरोखरच आराम पडला तिला

धाप लागणे कमी झाले, बरे वाटले तिला

पण आता गिरकी घेता घेरी येई तिला

पुन्हा डाॅक्टरकडे गेली, औषध द्या ना मला

डाॅक्टर म्हणे चिंता नको, औषध बदलून देऊ

दर गिरकीनंतर एक गोळी तोंडात ठेऊ

तीनशे पासष्ट गोळ्या देतो, संपल्या की ये पुन्हा

पथ्यपाणी काही नाही, चिंता नको मना

नव्या गोळ्या होत्या अगदी आधीसारख्याच

तीच चव, तोच वास, तोच गोलाकार

गोळ्या संपल्या, वर्ष संपले, झाला चमत्कार

घेरी आता येत नाही, गुढगे दुखतात फार

पुन्हा गेली डाॅक्टरकडे, मानली नाही हार

म्हणे डाॅक्टर पाय थकले, गुढगे सुजले फार

डाॅक्टरने गोळ्या दिल्या, म्हणे यश हमखास

होमिओपॅथीला साईड इफेक्ट नाही, जगाचा विश्वास

शंभर सूर्याच्या फे-या, पण उतार नाही फार

शंभर गोळ्या घेऊन झाल्या, चिंता मनी फार

पुन्हा गेली डाॅक्टरकडे, सांगा काय करू

डाॅक्टर म्हणे आता आपण दुसरा मार्ग धरू

डाॅक्टर म्हणे वेग आता तू अर्धा कर

घाई काय? वय झाले, सबूर आता कर

तिने वेग मंद केला, अर्ध्यावर आणला

आता वेळ ज्यास्तच घेते सूर्यप्रदक्षिणेला

सूर्य आता जवळ आला, पृथ्वीवरती आग

सारे काही जळून गेले, सगळीकडे राख

समुद्राला उकळी फुटली, पाणी झाले वाफ

गुढगे शेकून बरे झाले, दुःख गेले साफ

पृथ्वीने मग पुन्हा आपला वाढविला वेग

तीनशे पासष्ट दिवसात पुन्हा सूर्यप्रदक्षिणा एक

सूर्य पुन्हा दूर गेला, सारे जैसे थे

जीव पुन्हा जन्मा येईल, भविष्यकाळामधे

_____________________

मुंज

छगन बाळ मोठा झाला

१० बोटे मोजू लागला

थोडा आणखी मोठा झाला

२१ दुर्वा तोडू लागला

आजीच्या माळेचेे मणी

आता मोजता येती त्याला

१०८ अचूक भरती

मौज वाटे खूप त्याला

सतराशे साठ प्रश्न त्याचे

मोजून हिशोब मांडू लागला

मूठभर साखर घेऊन

दाणे मोजून पाहू लागला

मोठा आकडा पार झाला

इंफिनिटीचा ध्यास त्याला

बाबा बाबा काय मोजू?

खूप काही दे रे मला

बाबा त्याची मुंज करे

केस मोजत छगन बसला

सध्या तरी बिझी आहे

नवे केस आले त्याला

_____________________

दुष्ट

छगन असा काय नेहमी आईला छळतो?

ये आता मी तुला नवे काही शिकवितो

चल ये आंगणात जरा झाडे छाटू आज

माती उपसून आपण त्यांना खत घालू आज

कापू गुलाबाच्या सा-या फांद्या जुन्या

खोड फक्त ठेऊ, वाढेल जोमाने पुनः

सपा सपा सपा चाले हात बाबांचा

वर खाली जीव होई छोट्या छगनचा

दया माया नाही, राग येई दुष्ट बाबांचा

काय गुन्हा होता माझ्या लाडक्या झाडाचा?

बघ किती काटे बोचले, शिक्षा झाली मला

आवडले नाही मुळी तुला आणि त्याला

गोळा कर फांद्या आणि मोळी बांध त्यांची

ठेव फक्त एक फांदी तुझ्या नावाची

काटे बोचतील थोडे, बोचू दे रे मुला

थोडा वेळ दुखेल, मग सवय होईल तुला

टाक मोळी छतावर, वाळू दे तिला

जळेल आईच्या चुलीत, गरम पाणी आंघोळीला

आण तुझी फांदी, आणि तोड तिची पाने

उकर माती, कर खड्डा, स्वतःच्या हाताने

जाऊ दे नखात माती, लिडबिडू दे हात

गाड फांदी, टाक माती, जा आता घरात

छगन आईपाशी गेला, डोळ्यामधे पाणी

आई हात धुवे त्याचा, बाळ माझं गुणी

बोटातील काटा काढे, रक्त तेथे येई

आई तोंडामधे त्याचे इवलेसे बोट घेई

छगन आता रोज त्याच्या आंगणात जाई

त्याच्या आणि जुन्या गुलाबास पाणी देई

कोवळ्या कोवळ्या फांद्या, पालवी तयांना

जुने झाड पुन्हा नवे, कळ्याही दोघांना

छगनच्या गुलाबाला लहानशी कळी आली

गुलाबाच्या पानावर लहानशी अळी आली

छगननी अळी आईबाबांना दाखवली

बाबांनी पानासकट तोडून ती टोपलीत टाकली

कळी मोठी मोठी झाली, अळी कोशामधे गेली

दिवसामागून दिवस गेले, पुनः एक पहाट आली

छगन आंगणामधे आला, कळी फूल झाली होती

धावत छगन घरात गेला, अळी फूलपाखरू होती

फूलपाखरू उडत आले, छगनच्या फुलावर बसले

रंग आणि गंध यांनी आंगण कसे भरून गेले

छगन घरात गेला, आईला तो बिलगला

दारात उभ्या बाबांनी, दृश्य डोळ्यात साठवले

छगन असा काय नेहमी आईला छळतो?

ये आता मी तुला नवे काही शिकवितो

_____________________

स्टॅच्यू

'स्टॅच्यू' म्हणता पुतळा होणे

अवघडलेले थिजून जाणे

'ओव्हर' म्हणता पुनः हालणे

खेळ कठिण हा, नको खेळणे

बुळबुळ नाकामध्ये व्हावी

सहज चहूकडे नजर फिरावी

करंगळी नाकात शिरावी

'स्टॅच्यू' म्हणता फजिती व्हावी

जेवण होऊन दुपार व्हावी

जरा पापणी वजनी व्हावी

नकळत जांभई आऽऽ वासावी

'स्टॅच्यू'ची वर शिक्षा व्हावी

कोणाला हा खेळ आवडे?

'स्टॅच्यू' म्हणता फळही ना पडे

ज्याच्या खेळा 'ओव्हर' नाही

फक्त इथे घडताती पुतळे?

कोणाला हा खेळ नावडे?

'स्टॅच्यू'चे ज्या असे वावडे

'स्टॅच्यू' जर तो कधीही झाला

'स्टॅच्यू' सारे विश्वची घडे?

_____________________

नाट्याठोम

पत्यांच्या खेळांचा नाट्याठोम महाराजा

जो नाही खेळला त्यास ना कळे यातली मजा

त्यांच्यासाठी ५-३-२ वा ७-८ ची बरे

तेही न जमे ज्यांना, त्यांना सावकारबाजी पुरे

डाव खेळणारे येथे कर्णाचे अवतार

कवच कुंडले मागा तुम्ही, देण्याला तैयार

असलेले मागा काहीही, येथे ना नाही

शकुनी मामांनी खेळावा असा खेळ नाही

पत्यांच्या युध्दातील आहे धर्मयुध्द जाणा

स्मरणशक्तीने विजयश्रीला खेचुनिया आणा

सुरू होतसे हळू खेळ हा, निव्वळ अंदाजे

पहाता पहाता रंग चढे, डोक्यावरती ओझे

दुर्री असो वा एक्का राजा, येथे सर्वसमान

हुकूम येथे नाही, चारही पाने एकसमान

मागून मागून जमवायाच्या दु-र्या ति-र्या चार

चूक मागता पडेल 'नाट्याठोम'ची तलवार

मेंदूवरती ताण असे हा, नाही टाईमपास

कोणी कोणी काय जमवले मागा त्याचे त्यास

नाट्याठोम म्हणा ऐटीने नसेल जर पत्ता

लुटा खजिना, डाव उलटवा, संधी ही मिळता

लहानपणचा सुट्यांचा हा खेळ कुठे गेला?

खोटे बोलून जिंकण्याचा हा काळ कसा आला?

काय खेळ ते, किती लबाडी, कौतुक थापांचे

नाट्याठोम कसा काळाच्या उदरी हो गेला?

पत्त्यांच्या राज्यात जाउनी शोध घेतला मी

पत्त्यांच्या दर बंगल्यावरची बेल दाबली मी

आशेने मी हाक मारली, 'नाट्याठोऽऽम' अशी

'नाॅट अॅट होम' ध्वनी आदळला माझ्या कानाशी

_____________________

चौसर

चौसरचा डाव सुरू झाला

सात कवड्या खळखळखळल्या

खूप तो-यात दान टाकले

सात, दोन पडले मला

त्याच कवड्या तिकडे गेल्या

त्याच्या हातात खळखळखळल्या

जमीनीवर टाकता सहज

पंचवीस, तीन आले त्याला

तो पटावरती आला

घरे मोजत मोजत गेला

कटेवरती नरद ठेऊन

कवड्या माझ्या हाती दिल्या

सात, तीन पडले मला

दहा, दहा, तीन त्याला

तीन नरदा त्याच्या आता

पटावरती चालू लागल्या

सात, चार पडले मला

जे हवे ते दान त्याला

तो पुढे पुढे गेला

दोन, कधी तीन, मला

कवड्या माझ्यावरती रुसल्या

त्याच्यावरती प्रसन्न झाल्या

शेवटी त्याच्या आठही नरदा

शेवटच्या कटेवर खिळल्या

आता काही पडले त्याला

तरी त्याला मोल नाही

माझे नशीब जागे होऊन

तोड माझी होणार नाही

नशीब असो, नशीब नसो

शेवटी ना मी, ना तो जिंकला

माझ्या फुटक्या नशीबाने

त्याचा कसा घात झाला?

सात कवड्या हातामधे

खळखळ खळखळ खळखळखळल्या

जमीनीवर उताण्या त्या

चौदा ओठांनी हासल्या

_____________________

अनुक्रमणिकेकडे