विश्वास
प्रत्येकाचीच विश्वासस्थळे, आस्थास्थाने असतातच. कोणाचा देवावर विश्वास, कोणाचा बाबावर, कोणाचा स्वतःवर. कोणाची कृतीवर आस्था, कोणाची मूर्तीवर, कोणाची कोणावर. विश्वास का बसतो, आस्था कां जुडते ह्या बहुतांशी प्रश्नबाह्य बाबी असतात. बस, आहे म्हणजे आहे, नाही म्हणजे नाही.
विश्वास असाच प्रश्नबाह्य असल्यामुळे त्याचे कालांतराने degradation होऊन त्या जागी कर्मठता, कर्मकांड, अवडंबर, दुराग्रह, थोतांड बोकाळतात. साचलेलं पाणी दूषित होत जातं. बोळा काढून पाणी वाहतं केलं तर ते पुन्हा स्वच्छ होईल या आशेनी काही प्रश्न या खंडात कवितेद्वारे विचारण्याचे साहस केले आहे.
कुणाच्या विश्वासाचा, आस्थेचा, आस्तिकतेचा, नास्तिकतेचा उपहास करण्याचा उद्देश नाही. पण तसे आहे असे कोणाला वाटणार नाही याची खात्रीही नाही. कोणाच्या विश्वासाच्या अभेद्य भिंतीला तडा गेलाच तर? कवितेला यश आले असेच म्हणावे लागेल. आपण स्वतःच आपल्या विश्वासाचे खुंट अधूनमधून हालवून बघायला नको का?
२१ कवितांची ही जुडी पहा आवडते का.
_____________________
हजरी
छगन शाळेमधे गेला
प्रार्थना झाली, वर्ग भरला
मास्तर आले, गोंगाट विरला
जो तो गंभीर दिसू लागला
कोण कार्टं ओरडत होतं?
मास्तर आता गर्जत होते
सगळे नजर टाळत होते
एक नंबरचे साळसूद होते
बसा आता, वाह्यात कुठले!
मास्तर हजरी घेऊ लागले
मगन 'हजर', गगन 'हजर'
छगन 'हजर', सुरू झाले
आनंदीचे नाव आले
तिचे 'हजर' नाही आले
नावासमोर फुली मारून
मास्तर आता उभे झाले
मास्तर मोठे भाविक होते
कर्मठ देवभोळे होते
कपाळभर पांढरे भस्म
बाकी कुट्ट काळे होते
चार भिंतीं भरल्या होत्या
कॅलेंडर नी फोटो होते
झाडून सगळे देव जणू
वर्गामधे हजर होते
मास्तर आता बोलू लागले
संस्कारवर्ग घेऊ लागले
फोटोकडे बोट करून
नाव फळ्यावर लिहू लागले
गणपति झाले, शंकर झाले
त्यांना हात जोडून झाले
राम, कृष्ण, लक्ष्मी झाले
सरस्वती, मारुतीही आले
पुन्हा नमन करून झाले
मुलांकडून करवून घेतले
फळ्यावरची नावे सारी
पाटीवर लिहा सांगितले
हे सगळे देव नेहमी
आपल्यावरती नजर ठेवतात
आनंदीसारखे ते नाहीत
सगळीकडे हजर असतात
छगनचे डोळे चमकले
पाटीवरती नावं लिहिले
शाळा सुटता धावत धावत
छगनबाबा घरी आले
पाटी हातामधे घेऊन
छगन देवघरात गेला
हातामधे पेंसिल घेऊन
हजरी आता घेऊ लागला
गणपती, शंकर, राम, कृष्ण
लक्ष्मी, सरस्वती, हनुमान
एकामागून एक नावे
'हजर' ऐकण्या आतुर कान
आज कोणी हजर नव्हते
मास्तर खोटे ठरले होते
सगळ्या नावांसमोर फुल्या
छगन मास्तर चिडले होते
_____________________
यज्ञ
रेशमी सोवळे नेसून लोक यज्ञ करीत होते
लाखो कोश त्याच्यासाठी उकळले गेले होते
आडवे उभे गंध लावून लोक सजले होते
घासून घासून चंदनाचे खोड झिजले होते
कुंडाभोवती केळीचे खांब मंडप धरून होते
हिरवेगार केळवन सारे कापले गेले होते
यज्ञाग्नीला साजुक तूप स्वाहा होत होते
पाडसांच्या आयांनी त्यांना उपाशी ठेवले होते
पत्र्या, फुले, हार, गजरे हातोहाती होते
फळझाडे, फुलझाडे उघडे बोडखे दिसत होते
पंगतीमागून पंगती उठल्या, सगळे तृप्त होते
मांडवाबाहेर उष्टान्नावर भिकारी भिडले होते
'प्रकृतिरक्षकयज्ञसमाप्ती' शीर्षक आले होते
पृथ्वीवरचे मोठे अरिष्ट आता टळले होते
_____________________
नास्तिक
डाॅ. शहाणे प्रसिद्ध होते
वेड्यांचे ते डाॅक्टर होते
आनंदीला आजच त्यांनी
अॅडमिट करून घेतले होते
आनंदीला भ्रम व्हायचा
तीच देवी आहे म्हणून
नेहमी स्माईल घेऊन बसे
आशिर्वादाचा हात दावून
डाॅ. शहाणे नास्तिक होते
देवळात कधी जात नव्हते
आनंदीला बरे करण्यास
सर्वस्व पणाला लावणार होते
आनंदीला त्यांनी आता
आपल्या खुर्चीत बसवून घेतले
आनंदमुद्रा आनंदीने
भक्ताला आशिर्वाद दिले
डाॅक्टरांनी पेढे आणले
नैवेद्याचे नाटक केले
तिच्यासमोर बसून खाल्ले
तिने हूं की चूं नाही केले
प्रसन्न वदने प्रसन्न होऊन
दिवसभर खुर्चीत बसली राहिली
देव्हा-यातली मूर्ती वाटे
माशी बसली, माशी उडली
डाॅक्टरांनी कॢप्ती केली
धूप लावून धूर केला
दहा बारा उद्बत्त्याही
नाकापाशी लावून दिल्या
आनंदी निर्विकार बसली
शिंक नाही, ना पापणी हलली
तशीच मुद्रा, तसाच तळवा
मूर्तीच जणू ती देवळातली
डाॅक्टरांना विचार पडला
काय करावे ह्या वेडीला
डोक्यातील हे खूळ देवीचे
कसे निघावे, पेचच पडला
दवाखान्यात इतर रोगी
आनंदीच्या पाया पडती
बरेच रोगी तिच्या 'कृपे'ने
डाॅक्टरशिवाय बरे होती
कसली देवी, कसले काय
मलाच माहित, खरे ते काय
पण करू तरी मी काय
श्रद्धेला काही मोलच नाय
नास्तिकतेचा पारा चढला
डाॅक्टरने मग डाव रचला
सलाईन लावले आनंदीला
डाॅक्टर आता हासत सुटला
सारे रोगी धावत आले
पाहून सारे थक्कच झाले
सलाईन खुर्चीच्या उजव्या हाताला
बीपी खुर्चीच्या दुस-या हाताला
डाॅक्टर आता अॅडमिट झाले
अहं ब्रह्मास्मि म्हणू लागले
हास्यमुद्रा धारण करून
तळहात नेहमी दाखवू लागले
_____________________
न
एकात न नसतो, अन् एकात न असतो
आस्तिक आणि नास्तिक यात फार फरक नसतो
एक पुजा करतो, प्रसाद खातो, मोकळा होतो
दुसरा दिवसभर नसलेल्या देवाचा विचार करतो
एक देवळात जातो, घंटी वाजवून घरी येतो
दुसरा देवळाबाहेर नुसता घिरट्या मारत राहतो
एक बहुमतात असतो, सत्तेवरती असतो
दुसरा अल्पसंख्यक कोट्यात आपली सीट राखतो
एक बुद्धी गहाण ठेवून रात्री गाढ झोपतो
एक डोक्यात विचाराचे थैमान घेऊन शिणतो
एक 'तो' आहे याला axiom स्वीकार करतो
दुसरा 'तो' नाही असे theorem सिद्ध करीत बसतो
चंद्र सुद्धा अर्धा आस्तिक, अर्धा नास्तिक असतो
प्रकाश आणि अंधाराचा कधीच मेळ नसतो
_____________________
शाळा
छगन आता मोठा झाला
काॅलेज संपवून नोकरीला लागला
वर वर चढत गेला
छगन 'छगनसाहेब' झाला
पैसे खूप मिळवू लागला
उधळून सुद्धा उरवू लागला
उगाच पिकनिक काढू लागला
तरी बँक बॅलन्स वाढू लागला
हाती येईल ते वाचायला लागला
देवळामधे दिसू लागला
आस्तिक नास्तिक घोळामधे
छगन धेडगुजरी झाला
पाहता पाहता चाळीशीत आला
जवळचा, दूरचा चश्मा लागला
सध्या हट्टाकट्टा असून
म्हातारपणाला घाबरू लागला
पब्लिकमधे नास्तिक माणूस
खाजगीत आस्तिक होऊ लागला
रोज आंघोळ करतांना तो
'हर हर शाॅवर' म्हणायला लागला
_____________________
शून्य
आमच्या पुढे तुम्ही दहा, पुढे चालत रहा
मागे मागे आम्ही दहा, आमच्या मागे दहा
काय म्हणता तुम्ही, काही समजत नाही बघा
आमच्या पुढे लोक दहा, त्यांना सांगून पहा
पुढचे जातील पुढे तेव्हाच मागचे पाऊल पुढे
तुम्ही पुढे जाईस्तोवर आमचे पाऊल अडे
आम्ही जर उभेच राहिलो, मागचे अडेल गाडे
असेच जर होत गेले, घड्याळ जाईल पुढे
छगन आता पुढे झाला, म्हणे पुढच्याला
थाप मारी खांद्यावर, 'भाऊ पुढे चला'
भाऊ पुढच्या भाऊला तसेच 'पुढे' म्हणे
तो त्याच्या पुढच्याला, तो पुढच्याला म्हणे
'चला चला भाऊ चला' लाट पुढे गेली
पुढच्याला सल्ला देण्याची साथ आता आली
प्रथा पुढे जाता जाता चमत्कार झाला
छगन पाठी थाप पडली, म्हणे 'भाऊ पुढे चला'
कोण पुढे, कोण मागे, जग आहे गोल
वर्तुळात उभे सारे, चाकोरीचा गोल
चाली, रूढी, संस्कृतीचा पिटता पिटता ढोल
चाला किंवा थांबा, प्रगती शून्य, तेही गोल
_____________________
आजी
वाती वळता वळता कीर्तन कानावरून गेले होते
जाते दळता दळता ओठी श्लोक मनाचे चालत होते
कणिक मळता मळता चिंतन स्मरण नेहमी त्याचे होते
पु-या तळता तळता मंथन गीतेच्या श्लोकांचे होते
दही घुसळता घुसळता नकळत चित्त गोकुळी गेले होते
धुणे दगडावर आपटताना, मन कंसावर चिडले होते
भांडी घासता घासता सहस्रनामाचे पारायण होते
रांगोळीच्या ओळी रेखत मन लक्ष्मणरेषेत होते
हात कामात गुंतले असता मन आध्यात्मी रमले होते
भले आध्यात्माने केले की कामाने, माहित नव्हते
आजच्यासारख्या रिकामटेकड्या आध्यात्माचे वावडे होते
हात आमच्या आजीचे कधी माळेचे मणी ओढत नव्हते
_____________________
चोरदरवाजा
कुणकुण कानी आली होती
कुजबुज कुजबुज ऐकली होती
कधी वाटले सुद्धा नव्हते
त्यांची वर्णी लागली होती
काल आपण ज्यांना भेटलो
त्यांची आज बातमी आली
कट्ट्यावरती भेटणा-यांची
संख्या कमी होत गेली
अॅडव्हांस बुकींग नसतानाही
सीट रिझर्व करतात म्हणे
हाऊसफुल असेल तरी
आत प्रवेश देतात म्हणे
बाहेर मोठी रांग असते
ओढाताण फार असते
क्यूमध्ये घुसणा-यांची
संख्या सारखी वाढत असते
काळाबाजार होतो म्हणे
रांगेत जागा विकतात म्हणे
ब्रोकरशिवाय आतमधे
क्वचित कोणी सोडतात म्हणे
एक्स्ट्रा कोटा सँक्शन करून
सुपरब्रोकर आला म्हणे
त्याच्या थ्रू जाणा-यांना
चोरदरवाज्याने नेतात म्हणे
खर्च थोडा ज्यास्त पडतो
बाकी सोपस्कार नाही म्हणे
ठरलेली रकम स्वेच्छेने
दानपेटीत घेतात म्हणे
श्री दोनशे सोळा बाबा
स्वतः पुडी देतात म्हणे
आपल्या सवडीने ती घेता
स्वर्गात एंट्री निश्चित म्हणे
चोरदरवाज्याची किल्ली
त्यांच्यापाशी आहे म्हणे
पुडी तुमच्या पोटात जाता
तिकडे कुलुपात फिरते म्हणे
पुष्कळांना प्रत्यय आला
पुष्कळ पोटात पुड्या गेल्या
कट्यावरती आकाशातल्या
कावळ्यांच्या विष्टा उरल्या
खरे सांगायचे म्हणजे
पुडी मीही आणली होती
हिंमत करून घेऊ म्हणता
मांजर आडवी गेली होती
_____________________
पंचपाळे
पंचपाळे जन्मा आले
एकाच दिवशी, एकाच वेळे
एक दुस-यासारखा नाही
अगदी अगदी वेगवेगळे
पत्रिका पाचांची तीच
बाप तोच, आई तीच
शनी, मंगळ दशा तीच
कुंडलीत मंडळीही तीच
मोठा होता बुटका लठ्ठ
प्रथमदर्शनी वाटे मठ्ठ
परंतु प्रगतीमागे नित्यच
याची लेखणी, याचे कष्ट
व्यासांचेही महाभारत
त्यातही याची मोठी साथ
शिल्प असो वा दागदागिने
हाच घडवितो, हाच समर्थ
याची बहिणा, याची सोबती
तिच्याविना ना याची प्रगती
नाव तिचे जरी कुणा न ठावे
तीच घडवी सारी कलाकृती
कुंचला असो, असो लेखणी
सुई असो वा माळेचे मणी
रांगोळी देखणी अंगणी
चिमुट चिमुट दोघांची करणी
मधला आहे उंच देखणा
ताठ मान हा याचा बाणा
सशक्त, सुदृढ, मध्यभागी हा
शक्तिस्तंभ हा, पाठीचा कणा
याच्या पाठीवरची बहिणा
तत्पर नेहमी लावण्या टिळा
गंध, कुंकु, हळदीशी नाते
भक्तिमार्ग विश्वास आगळा
पाचवी आहे जणू बाहुली
लहानशी ही, ही शेवटली
चौघांच्या मदतीला तत्पर
चौघांची ही सदा सावली
एक पत्रिका पाचांची जरी
एकच त्यांची कुंडली जरी
कार्य तयांचे एक कां नसे?
प्रश्न असू द्या सदा विचारी
अनामिका आंगठा तर्जनी
करंगळी अन् मधले बोट
धिक्कारिती आवळुनी मूठ
नियती, कुंडली सारे झूट
_____________________
मंगळ
मंगळवारी मंगळयान मंगळावरती पोहोचले
नेमके त्याच वेळी आतून रडणे ऐकू आले
नर्स बाहेर आली, म्हणे मुलगी झाली काका
काकूने घाईने आता पंचांग बाहेर काढले
काय तरी भोग, मंगळ आहे हो नातीला
वेळ सुद्धा चांगली नाही, शांत लागली हिला
नातू नाही, ठीक आहे, दुसरा चान्स घेतील
पण मुलगी, मंगळ, शांत, लोक काय म्हणतील
शांत केली, मंत्र झाले, बाळ सुपात झोपले
आत्ता तिच्या बाबांनी पहिल्यांदा तिला पाहिले
पुजेचा धूर डोळ्यात गेला, बाळ आता रडले
रामा रामा म्हणे आजी, अमंगळ झाले
बारसे आता ठरले, गुरुजींनी अक्षर काढले
सगळी मूळाक्षरे राहिली, म पुढे आले
'मंगळाचा प्रभाव बाई, भोग प्राक्तनाचे
नेमके आत्ताच दिवस माझ्या साडेसातीचे'
म पासून नाव मंगला आवडले सर्वांना
आजी गालात हसली, पण विरोध नाही केला
व्यवहारात ते असो तसे, आपण म्हणू बेबी
मंगळाचा उच्चार नको सदा आपल्या ओठी
आजीच्या पंचांगात आता वीस वर्ष पुढे गेले
मंगलाच्या मंगळाचे दहा सूर्यफेरे झाले
एल् के जी, यू के जी, शाळा, काॅलेज सर्व झाले
आजीच्या व्रताने येथवर सारे सुरळीत झाले
मंगलाला एरोस्पेसचे गोल्डमेडल मिळाले जगरहाटीप्रमाणे तिचे लग्नाचे वय झाले
पुन्हा पंचांग निघाले, गुरुजींना कंसल्ट केले
हिचे लग्न आजीच्या मुळावर येईल म्हणाले
आजीने ते तिला सांगू नका असे म्हंटले
माझे म्हातारीचे काय, लाकडं अर्धे पोहोचले
मंगलाच्या कानावर ही कुजबुज कुजबुज गेलीच
सांगुन आलेल्या सगळ्या मुलांना तिने नाकारले
मंगळावर आता मानवयान पाठवायचे ठरले
पुढे पुढे करणा-यांचे पाय मागे मागे वळले
मंगलाला मंगळाचे नेहमीच आकर्षण वाटले
विज्ञानाची शूर शिपाई, तिने त्याला नाही नाकारले
यान निघाले, मंगलाने सारे मागे सोडले
यान आता पृथ्वीच्या कक्षेच्या बाहेर आले
मंगलाला पृथ्वी दिसली, आई बाबा आजी
पुढे होता अनंत पोकळ, सीमा नाही ज्याची
आता चार महिने यान झोपी जाणार होते
मंगळावर पोहोचण्याकरता हे आवश्यक होते
मंगलाला सुद्धा जणू देवपण आले होते
चातुर्मास तिचा सुरू, घरी आता सण होते
चातुर्मास संपला, दूर मंगळ दिसू लागला
त्याचा होता नव्हता राग पार विरून गेला
मंगळ आता मंगल झाला, मंगला मंगळा
विज्ञानाच्या यात्रेमधला मंगलवार आला
मंगलवारी मंगलयान मंगलावरती पोहोचले
नेमके त्याचवेळी आतून रडणे ऐकू आले
नर्स बाहेर आली म्हणे मुलगी झाली काका
काकूने घाईने पुन्हा पंचांग बाहेर काढले
_____________________
साडेसाती
सातआठच्या खेळाची ही सरासरी नसते
साडेसाती आयुष्यातील कठिण फेज असते
कुटुंबात ही कोणालातरी सदा सुरू असते
असणा-याच्या कपाळावर ही नेहमी दिसते
जनसंख्यावृद्धीच्या नउ मासाची सोय असते
तीन चार महिन्यांची मॅटर्निटी लीव्ह मिळते
नव्वद महिने एकसंघ जरी साडेसातीचे
एक दिवस सुट्टीची कां हो प्रोव्हीजन नसते?
सुट्टी सोडा, साडेसातीत काम फार वाढते
किती काळजी घेउनीही साहेबास चूक दिसते
बढती सोडा, नोकरी जाण्याची भीती असते
डोक्यावर तलवार टांगती नित्य भेडसावते
नेहमीच्या ओळखीच्या न्हाणीत पाय पहा घसरतो
दोन हात असतांना, नेमका उजवा मोडतो
वर्ज्य असे डाव्या हाताने करणे, ते आपण करतो
नमन एका हाताने साडेसातीला करतो
कुंडली म्हणजे शाळा समजून शनी पहा शिरतो
पहिलीत दुसरीत बारावीत तो मुक्कामाला येतो
तीन इयत्त्ता पार कराया खूप वेळ घेतो
बारावी हा पास होईतो, खूप खूप छळतो
नुसता हाती डास बसता मलेरिया होतो
गावातील सा-या साथींचा सहभागी बनतो
डोळ्यांचाही नंबर वाढत वाढत हो जातो
कधी नव्हे तो इन्कम टॅक्सचा नोटिसही येतो
जे व्हावे शत्रूला असे मनी चिंतित असतो
ते सारे घडतसे स्वतःला, असा कोप असतो
शनिवारी मारुतीला सांगुन गा-हाणे अपुले
आपण शनीला त्याच्यामार्फत शह देऊ पाहतो
विरंगुळा म्हणून आपण कविता करायला घेतो
मध्येच प्रतिभा आटून जाते, कसा शाप असतो!
_____________________
जोकर
पत्यांमधे जोकर
मोठा किंगमेकर
रमीमधे तीन आले
'तथास्तु'चा ढेकर
तांदळाचे दाणे
हळद कुंकु त्यावर
अक्षतांची वाटी आहे
पूजेमधला जोकर
बेल फूल नाही
धूप नाही साखर
काही चिंता नाही
आहे हा जोवर
काही का नसेना
म्हणा अहं (मी)
अमुक टमुकार्थे
अक्षदाम् समर्पयामी
देव असे भोळा
मानून घेतो गोड
चित्रगुप्ताच्या वहीत
होते पुण्यजोड
दक्षिणा मात्र कॅश
तिथे नाही सूट
अक्षतंाना बंदी आहे
तेथे फक्त नोट
जन्मभर पूजा
आनंदाने केली
आता वेळ झाली
ज्योत वर गेली
किती मोठा क्यू!
तिथेसुद्धा गर्दी
वहीत चेक करत होते
पाप पुण्य किती
समोरच्याचा नंबर
आता आला होता
फटीचर दिसत होता
टीचर म्हणे होता
पुण्य त्याचे फार
म्हणे आॅफिसर
चित्रगुप्त साहेब देती
थाप पाठीवर
पुण्याच्या बदल्यात
दिला त्याला फ्लॅट
थ्री बी. एच. के.
बालकनी अटॅच्ड
आनंदाचा नंबर
आत्मविश्वास फार
डुप्लेक्स मिळेल असा
मनी ये विचार
साहेबांनी पाहिले
स्वतः उभे झाले
ड्राॅवर मधले काही
हातामधे घेतले
मंत्र ओठी आले
अमुकतमुकामी
स्वर्गनिवासार्थे
अक्षदाम् समर्पयामी
आनंदाला देई
अक्षतंाचे पोते
शिजव म्हणे भात
पोट त्याने भरते
आकाशात रोज
खूप भात शिजतो
वाया गेलेला
ढग म्हणून येतो
_____________________
तुळशीचे लग्न
तुळशीचे लग्न ठेवले
कार्तिक शुद्ध द्वादशीला
काळ पुढे गेला आहे
बफे ठेवला रिसेप्शनला
तुळशी माझी पोर लाडकी
सोन्याचे दागिने केले
बांगड्या, पाटल्या, मंगळसूत्र
ठुशी, आंगठी, नेकलेस दिले
यंदा सर्व नवे केले
जावयाला सुद्धा दिले
गोफ तर केलाच केला
सोन्याचे मोरपंख दिले
विहिणीची पंगत बसली
नाव घेणे सुद्धा झाले
लहानशा पोरीने हो
यंदा काय नाव घेतले?
दरवर्षी सुटी मागते
कारण लग्न आहे म्हणते
कृष्णरावांचा सल्ल्याने
यंदा वर्क फ्राॅम होम घेते
कौतुक सगळ्यांनीच केले
जावयाने नाव घेतले
आज सुद्धा कृष्णमन
तुळशीवृंदावनी रमले
बफे झाला, फोटो झाले
यंदा व्हिडियो पण काढले
पुढच्या वर्षी साक्षगंध
चैत्रातच करण्याचे ठरले
प्रसंग तर ए वन् झाला
सगळे जण खूश झाले
यंदा अहेर सुद्धा केला
नवे मापदंड आले
संध्याकाळी वरात काढली
अंगणामधेच फिरून आली
जावई आता परत गेले
तुळस मात्र घरीच राहिली
लग्न म्हणजे मोठे कार्य
बाहुलाबाहुलीचे हे नव्हे
सहज मनी विचार आला
करू या का काही नवे?
हळूच मी तो विचार मांडला
सगळ्यांना तो खूप आवडला
मार्गशिर्षी वद्य नवमी
या नारदाच्या मुंजीला
_____________________
चातुर्मास
चातुर्मासासाठी यंदा नवीन व्रत आले
रोज एक कविता कर, गुरुजी म्हणाले
सरस्वतीची ही पूजा, याला नसे तोड
उपास, पूजा, खर्च नाही, स्वस्तात पुण्य जोड
कल्पना तर छानच आहे, व्रत साधे सोपे
कागद, पेन्सिल हाती आणि जोडीला बस डोके
पुण्यप्राप्ती हमखास, फक्त व्रतात नको खंड
बाकी सारी व्रते म्हणजे वाटे शिक्षा, दंड
आषाढी एकादशीला व्रतारंभ झाला
उपाशी पोटी डोक्यात विचार एकच आला
मोठी एकादशी, पोटात केवढा मोठा खड्डा
उपाशी पोटी संपावर गेले डोके सुद्धा
तरी सुद्धा नेटाने प्रामाणिक प्रयत्न केले
'सुखकर्ता दुखहर्ता' सुचले, पण ते आधीच झाले
'दुर्गे दुर्गटवारी' सुद्धा पुढे रेटून पाहिले
पण कवितेला माझ्या रूप नाही आले
पहिल्याच दिवशी खाडा पडला, फार मनाला लागले
कालचे आणि आजचे पोट द्वादशीला भरले
जड जेवण झाले आता डोळे जड झाले
स्वप्नामधे कविता केली, पण स्वप्न भंगले
त्रयोदशी चतुर्दशी आल्या आणि गेल्या
एक दोन ओळी लिहिल्या, लगेच खोडल्या गेल्या
वाचायला सोपी हो कविता, करायला कठिण
खायला मस्त पुरणपोळी, तिची ही बहिण
चार दिवस कोरे गेले, गुरुपोर्णिमा आली
गुरुजींच्या घरी गेलो, मान खाली केली
घाबरू नको वत्सा, थोडे व्रत सोपे करतो
महारुद्र कठिण तुला, लघुरुद्र सांगतो
सण, उपास सोडून बाकी दिवशी कविता कर
व्रतसांगतेची पूजा मात्र जरा मोठी कर
बाकी आपण बघून घेऊ, उतारा करू
पुण्य पूर्ण घेऊच, बाळा चिंता नको करू
आता थोडे बरे वाटले, व्रत सुलभ झाले
घरी येऊन आधी भिंतीचे पंचांग काढले
गणपती, देवी, आठवी, मोठे मोठे नग
पंचागावर क्राॅस केले, तीस गेले बघ
श्रावण सोमवार घेतले, आणि मंगळागौरी पण
नागपंचमी, जन्माष्टमी, राखी, एक एक सण
दोन्ही एकादशा, संकष्टी, विनायकी पण
उपास करणे सोपे, नको कवितेचे घण
तरी काम सोपे नाही, बरेच दिवस उरले
शनिवारच्या जोडीला आता सोमवार धरले
मंगळ गुरू सुद्धा जोडले, पुष्कळ दिवस गळले
कवितेचे दिवस आता वीस एकवीस उरले
आता लोभ वाढत गेला, काय बरे सुटले?
पंधरा आॅगस्ट, गांधी जयंतीही क्राॅस केले
राष्ट्राचे ते सणच आहेत, मनालाही पटले
पितृपक्षात सण नाहीत, आज खूपच नडले
हाडपकातल्या श्राद्धतिथीपुढे फुली झाली
कवितेची शिक्षा आता अठरा दिवस उरली
आता मात्र इलाज नव्हता, लिहू ओळी चार
चारोळ्यांचा उचलू चातुर्मासामधे भार
सगळे सगळे उपास केले, सारे सण केले
कुळाचार नसून सुद्धा वडापुरण केले
उपास थोडे कठिण गेले, वजन कमी झाले
तरी कवितेच्या दिवशी बी. पी. वर गेले
अठरा दिवस कवितेचे, युद्धासमान वाटले
प्रत्येक दिवशी रथ सोडून शस्त्र मी टाकले
अठरा अक्षौहिणी शब्द लढ लढ लढले
शब्दसमुद्राचे मंथन, अमृत नाही आले
कार्तिकी एकादशीला कागद माझा कोरा
चातुर्मासाने ह्या माझा खाली आणला तोरा
व्रतसमाप्तीचा सोहळा, शब्द आले कामी
दक्षिणा खरी, कवितार्थे अक्षदाम् समर्पयामी
_____________________
अक्षय
अक्षय तृतिया आली
बाजारात गर्दी झाली
भाजीतर रोजचीच असते
आज सोन्याची खरेदी झाली
आजवर केली नाही
पण आज मात्र मीही केली
थेंबे थेंबे साचलेल्या तळ्याची
हाती गोल चकती आली
पिवळी धम्मक बावनकशी
चाचपत चाचपत खिशात गेली
नजर भिरभिर भिरभिर फिरली
छातीमधे धडधड झाली
एक हात खिशामधे ठेवून
नाणे सतत चाळवत राहिलाे
जीव घेऊन मुठीमधे
आता रस्त्यावरती आलो
घर तसे दूरच होते
पायी जाण्यासारखे नव्हते
पण कोणावर विश्वास ठेवणे
आज तरी शक्य नव्हते
निघालो मग पायी पायी
मन खूपच बेचैन होते
निर्जन रस्त्यावरही आता
सावलीला ते घाबरत होते
नाणे खिशात सुरक्षित होते
अक्षयतृतियेचे होते
मनात मात्र नको नको ते
विचार आता येत होते
काय हल्ली काळ आला
गल्लोगल्ली चोर होते
दिवसा ढवळ्या वाटसरू
वाटमारांचे भक्ष्य होते
जितके पुढे जावे तितके
घर दूर जात होते
छातीचे ठकठक ठोके
कानी तोफगोळे होते
अक्षय सोने खिशात होते
फक्त मला माहित होते
कोणालाही घरीसुद्धा
न सांगायचे ठरले होते
कलियुगच तसे आहे
आपले सुद्धा आपले नव्हते
सोन्यासाठी काय काय होते
पेपरमधे वाचले होते
अक्षयतृतियेचे सोने
दस-यापेक्षा वेगळे असते
ज्यांच्याजवळ खरे असते
त्यांनाच ते कळले असते
कष्ट कष्ट काबाडकष्ट
त्याचे सोने झाले होते
काटकसर जन्मभ-याची
ठिगळाशिवाय कपडे नव्हते
खिशामधून बोटं बाहेर
बनियनला छिद्र होते
महिनाअखेर ठणठणगोपाल
बाकी अक्षय काहीच नव्हते
मनामधे विचारांचा
अक्षय गुंता झाला होता
नाणे अजून एकच होते
गुंता मात्र वाढत होता
ऊन फारच तापले होते
डांबर मऊ पडले होते
दूर रस्त्यावर आता
मृगजळाचे पाणी होते
त्याच्या थोडे पलिकडे
जाता माझे घर होते
चपला पायात असल्या तरी
तळवे आता भाजत होते
अक्षय सोन्याचे ते नाणे
खिशात सुद्धा गरम होते
रस्त्यावर पावलापाशी
तसेच काही चमकत होते
चांदीचे ते नाणे होते
बाकी हुबेहूब तसेच होते
जणू एकाकी रस्त्यावर ते
जुळा भाऊ शोधत होते
इकडे तिकडे नजर टाकता
कोणी मला पाहात नव्हते
उचलावे की न उचलावे
मनात द्वंद्व सुरू होते
खिशातून हात बाहेर आला
मी त्याला थांबवले नव्हते
नाणे आता मुठीत आले
माझे कोणी ऐकत नव्हते
मूठ आता खिशात गेली
पावले पुढे चालू लागली
मन जणू भाडेकरी
शरीर घरमालक होते
न उचलणे म्हणजे सुद्धा
तसा वेडेपणा होता
अक्षयतृतियेचा हा
काय बरे संकेत होता?
तसा माझा या सगळ्यावर
फारसा काही विश्वास नव्हता
पण अविश्वास सुद्धा
आता थोडा ढळला होता
चांदीचे नाणे खिशात होते
हात सतत चाचपत होते
नाणे फार शुभ होते
पायात बळ आले होते
मृगजळातून निघून
कोणीतरी पुढे येत होते
माझ्यासारखेच त्याचे हात
त्याच्या पँटच्या खिशात होते
मधून मधून हात बाहेर
खिसे उलटे होत होते
रस्ते न्याहाळणारे डोळे
त्यांना माझे भान नव्हते
आता आम्ही क्राॅस झालो
मी त्याला चोरून पाहिले
त्याचे डोळे मात्र एकटक
रस्ता न्याहाळतच राहिले
तो पाठीमागे गेला
माझे घर जवळ आले
वैशाखाचे ऊन बाहेर
वन रूम कीचन स्वर्ग वाटले
खिशामधून रस्त्यावरचे
नाणे आता बाहेर आले
पण माझे सोन्याचे ते
नाणे कुठे नाही दिसले
दिवसा आता काजवे चमकले
सगळे कपडे झाडून पाहिले
खिसे सगळे उलटे झाले
पलंग खुर्च्या हलवून झाले
रामरक्षा म्हंटली तरी
अक्षय सोने लुप्त झाले
काय झाल, कसे झाले
चिमटा सुद्धा काढून पाहिले
शेवटी पुन्हा कपडे केले
पाय पुन्हा चपलेत गेले
पावले रस्त्यावरून जाता
डोळे भिरभिर भिरभिर फिरले
मृगजळ पुन्हा दिसले
त्यातून कोणी पुढे आले
आम्ही दोघे क्राॅस झालो
त्यानी मला निरखून पाहिले
मीही पण त्याला ओळखले
चित्त त्याचे शांत वाटले
हात जोडून आकाशाला
थँक्यू म्हंटलेले मी ऐकले
मृगजळ विरून गेले
सोन्याचे ते दुकान आले
सारा रस्ता पालथा घातला
अक्षय नाणे नाही दिसले
_____________________
अर्ज
पुजा-याने आंघोळ केली
घाईने पूजा आटोपली
दानपेटीला कुलुप लावले
देवळाचे कुलुप उघडले
त्याला हवे ते त्याने मागितले
देवाने ते ऐकून घेतले
नंतर कोणी कोणी आले
वाट्टेल वाट्टेल ते मागितले
ऐकून ऐकून कान किटले
देवाला आजही बोअर झाले
काही अर्ज shortlist केले
बाकीचे निर्माल्य झाले
कोणावर कृपा करावी
अजूनतरी नाही ठरले
रात्री विचार करू म्हणून
देवाने कान बंद केले
देऊळ कुलुपात बंद झाले
दानपेटीचे कुलूप उघडले
काही अर्ज वाचत वाचत
बाप्पाजीने डोळे मिटले
सोन्याची दहा तोळ्याची माळ गळा पडो
डोक्यावरच्या मुकुटात नवरत्न जडो
पुरलेल्या हांड्यावर नजर न पडो
दानपेटीत वेगाने आणखी भर पडो
एकदा दोनदा वाचून सारे डोक्यामधे चढो
कापुरासारखे पुन्हा सारे हवेत न उडो
ऐनवेळी परीक्षेत विसर न पडो
निकाल लागता यंदा तरी आई न रडो
पेरण्या जेथे झाल्या आहेत तेथे पाऊस पडो
कीड ज्याला लागणार नाही असं बीज घडो
सावकाराचं कर्ज डोक्यावरती न चढो
दोर कोणी घरातला बाहेरी न काढो
सगळ्यांच्या डोक्यावरती झाडफळ पडो
विज्ञानातच तू आहे, डोकी प्रकाश पडो
'तू कोणाला पावत नाही' साक्षात्कार घडो
असा चमत्कार तुझ्या आशिर्वादे घडो
स्वप्नातसुद्धा पडले नाही असे स्वप्न पडो
कधी कोणी केले नाही असे कार्य घडो
कधी कुठे घडले नाही असे काही घडो
सावली ज्याने पडणार नाही असा प्रकाश पडो
_____________________
आनंदी आनंद
आनंदी शाळेतील सांगे
श्रमास ना पर्याय
यशप्राप्ती ही अशक्य आहे
घाम गाळल्या शिवाय
देवळात आनंदा सांगे
भक्तिमार्ग तो काय
यशप्राप्तीचा मंत्र एकची
ऊँ नम: शिवाय
आनंदी शाळेतील देई
विज्ञानाचे धडे
डार्विनचा सिद्धांत सांगुनी
जीवगूढ उलगडे
देवळात आनंदा दावे
जन्ममृत्यूचे चाक
लाखो योनींच्या चक्राचा
भक्तजनांना धाक
आनंदी शाळेतील शिकवी
सूर्य चंद्र तारे
ग्रहणाचे ती गणित समजवी
निसर्ग की हा रे
देवळात आनंदा सांगे
दैवी कोप घडे
अनिष्टकारक अरिष्ट येता
देव जळात बुडे
आनंदी शाळेतील हल्ली
एकटीच असते
देवळात आनंदाला हो
क्षणउसंत नसते
आकाशीच्या चेंडूचीही
हीच कथा असते
एकच बाजू त्याची नेहमी
पृथ्वीला दिसते
_____________________
खोखो
आनंदीला डाॅक्टरकडे जायची खूपच भीती वाटते
होमिओपॅथीच्या साखरदाण्याची चव बरी वाटते
सारखी खोखोच्या खेळाची काॅमेंटरी ती करत असते
हळद टाकून दूध घेते, आता बरे वाटले म्हणते
खोखोची मॅच एकच नाही, चंॅपियनशिप सुरू होते
दिवसभर मॅचेस सुरू, काॅमेंटरीला सुट्टी नसते
हवामान बदलत आहे, खोकला अगदी साधा म्हणते
मीठाच्या पाण्याच्या गुळण्या करते, बरे वाटले म्हणते
आता तर खोखोसाठी डेडीकेटेड चॅनल असते
दिवसभर मॅचेस सुरू, धावते वर्णन सुरू असते
रात्रीसुध्दा मॅचेस असतात, एक संपता दुसरी असते
तुळशीचा काढा ती घेते, देशी उपाय चांगला म्हणते
खो खो खो खो खो खो खो खो, आमचा देशी खेळ खो खो
नको नको नको नको, परदेशी कोच नको म्हणते
पण आता फारच झाले, आवाज आता पुरता बसला
आज आता नाईलाजाने आनंदीने एक्सरे काढला
आता कॅप्सूल, इंजेक्शनचा आनंदीवर मारा झाला
अँटीबायोटिकने लगेच खोखोचा खेळ बंद पाडला
आनंदीला आराम पडला, सुंठीवाचून खोकला गेला
सांगे ती होमिओपॅथीच्या गोळ्यांनी असर केला
_____________________
गुढी
तांब्या, कपडा, हार, गाठी घेऊन उभी काठी
गुढी दारोदारी नव्या को-या वर्षासाठी
रूढीनाम संवत्सरी चैैत्राचा पाडवा
संस्कृतीजतन आनंदीचा प्रण नवा
रामनवमीला तिने रामजन्म केला
शेजारी मारुतीसाठी पाटही मांडला
उपास कडक आज, रामाची शपथ
उसळ, रताळं आणि मिठाई पोटात
छोटी मोठी एकादशी, चतुर्थ्या दोन्हीही
गुरुवार शनिवार चुकेना कधीही
उपास तापास कष्ट, आनंदी सुकेना
चैत्रगौर काही केल्या साडीत मावेना
वैशाखाचे रणरणते ऊन बाहेरी
अक्षयतृतिया असे आज तिच्या घरी
चिंचेची चिंचोणी अन सांडया कुर्डया
अक्षयपात्रात तिच्या, कुणी या, कुणी जा
वडाच्या झाडाला आज धागा ती बांधते
सप्तजन्माचा सलग परवाना घेते
पौराणिक सत्यकथा पुन्हा ती ऐकते
तीन दिवसांचे व्रत सहज पेलते
रूढीनाम संवत्सर आता ढगाळते
कष्ट आणि उपासाने आनंदी पोळते
मोठ्या एकादशीला ती निर्जळा पाळते
पुढे चातुर्मास, चिंतेने ती काळावते
चार महिन्यांची रात्र कुठेतरी होते
सणपाऊसाला आता सुरुवात होते
रूढींच्या घाण्याला आता आनंदी जुंपते
या बैलाचा पोळा नाही, राबते राबते
येती सणराज, आता येती सणपती
गौरी घरोघरी आता माहेरास जाती
आनंदीबाई ही संधी पार विसरे
करंज्या साटो-या आणि पात्यांचे फुलोरे
दस-याच्या दिवशी तिने केला कहर
रावण मारिला तिने सर्वांच्या समोर
तांदुळाचा दशानन, हाती तलवार
एक घाव, नाभीतून प्राण गेला वर
गावभर घरोघरी आता गेली पोर
सोने देतसे सर्वांना, जणू ती कुबेर
डोक्यावर सोने आणि डोके पायावर
चिमुकल्या खांद्यावर संस्कृतीचा भार
होळीतली गव्यराख अंगास फासून
आज काळ्या पहाटेस केले तिने स्नान
सूर्य कौतुकाने बघे मान उंचावून
संस्कृतीच्या दर्शनाने निघे उजळून
नरकासुराच्या मागे टिपुराची पाळी
थकल्या हातात आज त्याला अग्नी जाळी
विस्मयाने पूर्णचंद्र पाहे आकाशीचा
संस्कृतीचा -हास धरेवर ना व्हा़याचा
तुळशीचे लग्न आज आनंदी लावते
व-हाड्यांच्या जीभेसाठी घरात राबते
आंब्याचे तोरण ऊसमांडवा लावते
वरवधू तेच, मंगलाष्टकही गाते
ठरलेल्या दिवसाला सर्व सण केले
देव जन्मा आले आणि दानव वधीले
आज सर्व पापांची, पाप्यांची असे होळी
शेवटचा सण आज, पुरणाची पोळी
वर्षभराच्या व्रताची आज हो सांगता
संस्कृतीचा ध्वज किती उंच उंच नेता
चैत्रगौर वर्षभरी झटे रूढीसाठी
फाल्गुन संपता झाली गुढीची ती काठी
तांब्या, कपडा, हार, गाठी घेऊन उभी काठी
गुढी दारोदारी नव्या को-या वर्षासाठी
मुक्तीनाम संवत्सरी चैैत्राचा पाडवा
मनोमनी आनंदीने केला प्रण नवा
_____________________
कीर्तन
कीर्तन झाले, आरती झाली
भक्त सारे पुढे सरले
तीर्थ प्रसाद आरती घेऊन
तबक भक्तांमधे फिरले
पैसा, दोन पैसे कोणी
कोणी कोणी नोट टाकले
काहींजवळ काहीच नव्हते
त्यांनी टिचकीने तबक वाजवले
काहींनी दुरूनच त्यांच्या
भगवंताला वंदन केले
पुजा-याने सगळे काही
मनामधे रेकाॅर्ड केले
दुस-या दिवशी कीर्तन झाले
पुजा-याने लक्ष ठेवले
कालचे नोटवाले पुढे
लोड तक्के घेऊन बसवले
त्यांच्यामागे मोठे नाणे,
नंतर चिल्लरवाले आले
टिचकीवाले त्यांच्यामागे
मागे त्यांच्या बाकी आले
आज कीर्तन फार रंगले
कृष्ण सुदामा मित्र भेटले
सुदाम्याचे पोहे सुध्दा
कृष्णाने आवडीने चाखले
श्रोतृवृंद भारावून गेला
भगवंताची अगाध लीला
भाव त्याला नेहमी भावे
त्याचा त्याने भाव न केला
कीर्तन संपले, आरती झाली
आज पुन्हा तबक फिरले
नोटा नाणे टिचक्या पडल्या
पुजा-याने लक्ष ठेवले
_____________________
संस्कार
इकडून तिकडून फाॅरवर्ड झाले
इकडे तिकडे ऐकू आले
संस्कारांचे मोती येथे
झोळीमधे गोळा केले
नवरात्रात घटाच्या समईतले तेल संपत आले
आजीने छगनला जरा लक्ष ठेवायला सांगितले
त्याला झोप येत होती, त्याने काय बरे केले?
समईला आता स्लीपमोड मधे ठेवून तेल वाचवले
छगनची परीक्षा होती, गणिताचा पेपर होता
पेपर संपला, घरी आला, खूप खूश दिसत होता
सगळे प्रश्न सुटले का रे, पेपर पूर्ण सोडवला?
आजी, काही येत नव्हते, पण अक्षदा चिकटवल्या
आषाढी एकादशीचा महत्त्वाचा उपास होता
छगनने पण केला, चुकून समोसा खाल्ला होता
आजी चिडली, छगनने मग समजूत तिची काढली
काॅम्प्यूटरवर undo ची कमाल तिला दाखवली
छगनचा आज प्रमोशनचा फायनल इंटरव्ह्यू होता
निवड पक्की, कारण हातावर दही घेऊन गेला होता
पण इंटरव्ह्यूला जाताना नेमके मांजर आडवे आले
छगन घरी परत आला, मगनचे सिलेक्शन झाले
शनिवारी छगन आॅफिसमधे जात होता
घरून निघायला त्याला आधीच उशीर झाला होता
वेगात स्कूटर हाकत होता, मारुती मंदीर वाटेत आले
छगनने चौथ्या गीअरमधेच मनोभावे हात जोडून नमन केले
(दुस-या दिवशी पेपरमधे फोटोसकट नाव आले)
गणेशचतुर्थीच्या दिवशी गणपती घरी आले
रात्री देवळात जातांना छगनने काय केले?
चुकून आकाशातल्या चंद्राचे दर्शन घेतले
खोटा आळ येऊ नये म्हणून तबकातले पैसे चोरले
छगन जंगलातून जात असता समोरून वाघोबा आले.
छगनने 'भीमरूपी महारुद्रा, वज्र हनुमान मारुती ....' म्हंटले.
वाघ सुद्धा सुसंस्कृत होता, सांगा त्याने काय केले?
'वदनी कवळ घेता, नाम घ््या श्रीहरीचे...' म्हंटले (चित्राहुती दिली आणि यज्ञकर्म सुरू केले)
रूढी, संस्कृती, अंधश्रद्धा
यांचे खूप पेव माजले
डोके गहाण ठेवून राहू (की केतू?)
वाघाचे शिकार झाले
No comments:
Post a Comment